Rok 2023, w którym obchodziliśmy 550-tą rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, był świadkiem iście kopernikańskiego przewrotu dla technologii kosmicznych w Polsce. Kilkukrotnie zwiększenie budżetu przeznaczonego na projekty realizowane w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej przeniosło Polskę do grupy krajów najwięcej inwestujących w te technologie, a w przyszłości najwięcej z nich korzystających. POLSA odpowiedzialna była za przygotowanie uzasadnienia tego zwiększenia, wskazanie priorytetowych kierunków rozwoju, dostarczenie specyfikacji do budowy polskich satelitów itp. Aktywnie uczestniczyła tez w przygotowaniu lotu polskiego astronauty i eksperymentów, które ma on przeprowadzać na orbicie. Ale to tylko część działań POLSA w 2023 r.

Miniony rok był pełen wyzwań, a zarazem wyjątkowy ze względu na swojego patrona – Mikołaja Kopernika, z okazji 550. rocznicy urodzin wielkiego uczonego. Polska Agencja Kosmiczna (POLSA) aktywnie działała w 2023 r., aby w wymiarze naukowym, technologicznym, komercyjnym, przemysłowym i użytkowym – zbliżyć Polskę do kosmosu i tym samym dołożyć swoją „cegiełkę” do rozwoju tej jednej z najbardziej przyszłościowych na świecie dziedzin gospodarki.

Poniżej podsumowanie działań POLSA w konkretnych specjalizacjach z dziedziny kosmosu, którymi zajmuje się Agencja: obserwacja Ziemi, bezpieczeństwo kosmiczne oraz telekomunikacja i nawigacja satelitarna, a także w  krajowej i międzynarodowej polityce kosmicznej.

OBSERWACJA ZIEMI

Umowa na budowę polskich satelitów obserwacyjnych w ramach programu bilateralnego z ESA – projekt CAMILA

W październiku 2023 r. została podpisana umowa z ESA na budowę konstelacji polskich satelitów obserwacyjnych. Eksperci ESA nadzorować będą prace polskich firm realizujących projekt. Dzięki temu polskie firmy zdobędą doświadczenia w zakresie konstrukcji i wynoszenia satelitów na orbitę. Będę je mogły wykorzystywać do zaspokojenia potrzeb kraju oraz na eksport. W skutek tego wzrosną własne satelitarne zdolności obserwacyjne Polski. Możliwe będzie stworzenie serwisów monitoringowych opartych na danych wysokorozdzielczych przydatnych m.in. w rolnictwie, gospodarce przestrzennej, sytuacjach kryzysowych itp.

W ramach projektu, powstaną co najmniej 4 prototypowe satelity (minimum 3 optoelektroniczne oraz 1 radarowy), a ich wyniesienie jest planowane na 2027 r.

Pilotażowa wersja Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej (NSIS)

W połowie roku POLSA uruchomiła pilotażową wersję Narodowego Systemu Informacji Satelitarnej (NSIS). Jest to krajowy interoperacyjny system odbioru, przechowywania, przetwarzania i udostępniania danych satelitarnych wraz z niezbędną infrastrukturą. Jego  celem jest dostarczanie serwisów monitoringowych, produktów satelitarnych, narzędzi analitycznych oraz usług i serwisów opartych na danych satelitarnych. Dostarcza dane i informacje, służy przede wszystkim (ale nie tylko) wsparciu administracji publicznej w realizacji zadań, podejmowaniu decyzji, lepszym wykorzystywaniu posiadanych zasobów i infrastruktury teleinformatycznej, itp.

Forum Obserwacji Ziemi 2023

Takie zagadnienia jak: sztuczna inteligencja w analizie obrazów, detekcja i klasyfikacja obiektów na zobrazowaniach SAR, monitorowanie środowiska oraz radzenia sobie ze zmianami klimatu, to główne tematy poruszane podczas kolejnej edycji wydarzenia POLSA – Forum Obserwacji Ziemi, które w dniach 8-9 listopada 2023 r. odbyło się w Krakowie. Forum z roku na rok cieszy się coraz większym zainteresowaniem, gdyż dane satelitarne stają się kluczowe w coraz to nowych dziedzinach życia.

TELEKOMUNIKACJA I NAWIGACJA SATELITARNA

Plany polskiego satelity telekomunikacyjnego

POLSA zleciła Politechnice Warszawskiej przygotowanie analizy możliwości pozyskania narodowego satelity telekomunikacyjnego na orbicie geostacjonarnej. Opracowanie zawiera opis techniczny elementów składowych systemu: satelity telekomunikacyjnego oraz segmentu naziemnego (teleportu i centrum kontroli satelity). Szczególną uwagę poświęcono systemom szerokopasmowym o dużej pojemności z wieloma wiązkami antenowymi HTS (High-Throughput Satellite).

Rządowa łączność satelitarna

W październiku 2023 r. w POLSA odbyło się spotkanie z przedstawicielami administracji publicznej oraz przemysłu. Celem spotkania była aktualizacja informacji na temat wdrażania unijnego programu bezpiecznej rządowej łączności satelitarnej GOVSATCOM, planowanej nowej konstelacji satelitów telekomunikacyjnych na niskich orbitach europejskiego systemu IRISS oraz omówieniu stanu  sektora telekomunikacji satelitarnej w Polsce i uwarunkowań jego rozwoju.

W związku z zakładanym udziałem Polski w programie GOVSATCOM, POLSA uczestniczyła w działaniach grupy eksperckiej EU GOVSATCOM Expert Group. Spodziewane uruchomienie programu GOVSATCOM UE doprowadziło do intensyfikacji działalności komitetu programowego oraz grupy roboczej realizującej zadania w obszarze technicznym i użytkowym. W prace wyżej wymienionych grup zaangażowani byli pracownicy POLSA. Pierwsze usługi GOVSATCOM UE, określone zostały na IV kwartał 2024 r.

Projekt ENTRUSTED

Europejski projekt ENTRUSTED był jednym z działań przygotowawczych dla EU GOVSATCOM. Celem inicjatywy GOVSATCOM jest zapewnienie gwarantowanego, niezawodnego i ekonomicznego dostępu do bezpiecznych usług SatCom dla użytkowników rządowych w państwach członkowskich i instytucjach UE oraz agencjach zarządzających misjami i operacjami o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa. POLSA pełniła rolę kierownika projektu oraz lidera jednego z pakietów roboczych.

Projekt GEXTRECX

W 2023 r. POLSA wstąpiła do konsorcjum nowego projektu pod nazwą GEXTRECS. Projekt zdefiniuje i zademonstruje usługę GOVSATCOM typu End-to-End, wspierającą Zarządzanie Kryzysowe poprzez innowacyjne i zintegrowane przypadki użycia. W ramach zdefiniowanych usług GOVSATCOM, GEXTRECS skupia się na Zarządzaniu Kryzysowym w przypadku masowych, ekstremalnych zdarzeń, zarówno naturalnych, jak i spowodowanych przez człowieka, które mogą wystąpić na terytorium UE, w sąsiedztwie oraz poza nim.

BEZPIECZEŃSTWO KOSMICZNE

Nowe obserwatoria

W czerwcu 2023 r. POLSA uruchomiła trzy obserwatoria do celów wykrywania i śledzenia sztucznych satelitów Ziemi i innych obiektów np. śmieci kosmicznych. Obserwacje takie są niezbędne do ochrony polskich i sojuszniczych satelitów przed zderzeniami z innymi obiektami oraz do ostrzegania przed spadkiem szczątków rakiet i satelitów na ziemię. Teleskopy zostały zainstalowane w Australii, południowej Afryce i Ameryce Południowej. Dzięki nim Agencja umocniła swoją pozycję w Europie, jako lidera  ochrony satelitów na orbicie.

Usługi informacyjne dla administracji publicznej

POLSA od kwietnia 2023 r. dostarcza organom krajowej administracji publicznej cotygodniowe raporty o sytuacji w przestrzeni kosmicznej dot. sztucznych satelitów Ziemi. Zawierają m.in. taki dane jak: liczby satelitów w przestrzeni oraz spodziewane zmiany tj. wyniesienia nowych obiektów i spodziewane wejścia w atmosferę starych satelitów i śmieci kosmicznych. POLSA dostarcza również informacje o potencjalnych kolizjach z udziałem satelitów polskiego pochodzenia, oraz informacji o spodziewanym wejściu w atmosferę różnych obiektów kosmicznych nad terytorium Polski.

Umowa z USSPACECOM i MON

W kwietniu 2023 r. POLSA podpisała wraz z Ministerstwem Obrony Narodowej umowę z siłami kosmicznymi USA (USSPACECOM) na wymianę informacji dot. aktualnego położenia na orbicie sztucznych obiektów kosmicznych.

Nowe granty UE z budżetem dla POLSA ok. 3 mln Euro

POLSA kontynuuje współpracę przy budowie i eksploatacji europejskiego systemu śledzenia satelitów wokół Ziemi – EUSST (EU Space Surveillance and Tracking)– na zlecenie Komisji Europejskiej. W latach 2023-2026 Agencja otrzyma ok. 3 mln EURO na działania operacyjne – obserwację satelitów oraz na inne prace administracyjne i rozwojowe. Planowane jest m.in. zapewnienie bezpiecznej komunikacji pomiędzy sensorami rozsianymi po całym świecie a Centrum Operacyjnym POLSA.

KRAJOWA POLITYKA KOSMICZNA

Zwiększenie aktywności Polski w ESA

W sierpniu 2023 r. Ministerstwo Rozwoju i Technologii przeznaczyło dodatkowe 360 mln EURO na działania w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej w latach 2023-25. Z tej kwoty 200 mln EURO przeznaczone będzie na udział Polski w programach ESA. Tak duży wkład pozwoli na odegranie kluczowej roli w kilkunastu projektach, a ponad 90% środków trafi z powrotem do polskich firm i instytucji naukowych realizujących te projekty. 85 mln EURO posłuży budowie wspomnianej wyżej konstelacji CAMILA. 7 mln EURO przeznaczone będzie na rozwój w Polsce wybranych technologii. Zaś 3 mln EURO umożliwi absolwentom polskich uczelni staże w ESA. Pozostała kwota przeznaczona będzie na misję technologiczną na Międzynarodową Stację Kosmiczną (ISS). W ramach misji drugi Polak w historii kraju poleci w kosmos, a pierwszy raz na ISS, gdzie przeprowadzi eksperymenty przygotowane przez polskich inżynierów i naukowców.

Eksperymenty na ISS

POLSA współorganizowała nabór na eksperymenty do realizacji przez polskiego astronautę na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). W ramach naboru nadesłano 66 eksperymentów z różnych dziedzin, w tym: astrofizyka, medycyna, dobrostan astronautów w trakcie długich podróży kosmicznych, mikrobiologia oraz technologie kosmiczne. POLSA koordynuje prace w Polsce zmierzające do realizacji eksperymentów w czasie lotu, który odbędzie się najprawdopodobniej jesienią 2024 r.

ESA National Trainee Programme

Na przełomie listopada i grudnia 2023 r. POLSA przeprowadziła nabór do Polskiego Programu Stażowego w strukturach ESA (ESA National Trainee Programme). Wartość projektu wynosi 3 mln EURO, a w jego ramach odbędzie się 30 dwuletnich płatnych staży w ESA. Program umożliwi zdobycie cennego doświadczenia w zakresie opracowywania i obsługi misji kosmicznych. Jest także okazją do zdobycia szerokich kompetencji zawodowych pracy w środowisku międzynarodowym.

Misja księżycowa

Planowany powrót człowieka na Księżyc i możliwości wykorzystania w przyszłości zasobów księżycowych, otwierają nowe kierunki badań naukowych i stwarzają nowe szanse dla przemysłu kosmicznego. POLSA, upatrując w tym szansę dla przemysłu jak i nauki jeszcze w 2022 r. rozpoczęła konsultacje sektorowe nt. polskiej misji księżycowej. Konsultacje zakończyły się dokładnie rok później – w maju 2023 r. określeniem priorytetowego projektu dla Polski – wysłania na orbitę okołoksiężycową instrumentu MIRORES, który wykona mapy złóż surowców na Srebrnym Globie. Będą to obszary o znaczeniu strategicznym dla przyszłych baz księżycowych.

Promocja krajowego sektora kosmicznego za granicą

Jednym z działań realizowanych przez POLSA na rzecz krajowego sektora kosmicznego jest ich promowanie na rynkach zagranicznych – poprzez organizowanie stoisk promocyjnych na największych wydarzeniach targowo-konferencyjnych dedykowanych tematyce kosmicznej. Najważniejsze wydarzenia zagraniczne z udziałem firm z sektora kosmicznego na stoiskach POLSA: Avalon 2023 w Melbourne, IAC – International Astronautical Congress (Międzynarodowy Kongres Astronautyczny) w Baku, Space Tech Expo w Bremie.

EDUKACJA I UPOWSZECHNIANIE TEMATYKI KOSMICZNEJ

Kolejnym zadaniem, jakie realizuje POLSA jest zwiększenie zainteresowania kosmosem tych, którzy są jego przyszłością, czyli dzieci, młodzieży i studentów. W tym celu Agencja w 2023 r. włączała się jako partner w wydarzenia o charakterze edukacyjnym oraz kontynuowała kilka autorskich inicjatyw.

Konkurs „Nagroda Prezesa POLSA na najlepszą pracę dyplomową”

Projekt realizowany we współpracy z Akademicką Siecią Kosmiczną. W tegorocznej edycji konkursu, który zakończył się na początku października 2023 r. zgłoszono 22 prace magisterskie, 20 licencjackich i inżynieryjnych oraz 7 doktorskich.

Rada Studentów przy Prezesie POLSA

Rada Studentów to interdyscyplinarne ciało doradcze, w skład którego wchodzą studenci polskich uczelni o zainteresowaniach związanych z rozwojem sektora kosmicznego, reprezentujący studentów i organizacje studenckie. Zwieńczeniem tegorocznej działalności Rady Studentów była Studencka Konferencja UP!, która w dniach 25-26 listopada odbyła się w Warszawie. Uczestnicy skupili się  tematach takich jak: najnowsze badania i osiągnięciach z zakresu astronomii, astrofizyki czy prawa kosmicznego.

Stypendium Endeavour Ala Wordena – Polska Drużyna 2024

Nieco młodszą grupa odbiorców – 15-18 lat, mogła uczestniczyć we współorganizowanym przez POLSA konkursie na Stypendium Endeavour Ala Wordena – Polska Drużyna 2024. Najlepsi z najlepszych – czyli czworo uczniów już w lipcu 2024 r. wyjedzie na tygodniowe szkolenie w renomowanym ośrodku – Space & Rocket Center w Stanach Zjednoczonych.

Konkurs „Moje Kosmiczne Wakacje”

Najmłodsi, czyli dzieci ze szkół podstawowych mogą rozpocząć swoją przygodę z kosmosem od udziału w cyklicznie organizowanym przez POLSA konkursie „Moje Komiczne Wakacje” na prace plastyczne, literackie, audiowizualne, a także łączące te techniki. Tegoroczna edycja cieszyła się dużym zainteresowaniem, wpłynęło niemal 250 prac konkursowych z całej Polski.

Upowszechnianie tematyki kosmicznej w kraju

POLSA w 2023 r. objęła swoim patronatem 60 różnych wydarzeń – konferencji, kongresów, festiwali wydarzeń naukowych i popularno-naukowych o tematyce kosmicznej i technologicznej. Do tego angażowała się i współorganizowała szereg z powyższych inicjatyw.

Jednym z przykładów takich aktywności jest European Rover Challenge, które odbyło się w dniach 15-17 września na Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach. Jest to największe w Europie wydarzenie kosmiczno-robotyczne, łączące zawody łazików marsjańskich skonstruowanych przez studenckie drużyny z pokazami naukowo-technologicznymi otwartymi dla publiczności. Warto podkreślić, że na 25 drużyn pochodzących z 12 krajów, zwycięskiego łazika wystawili Polacy – drużyna AGH Space Systems z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

Kosmos to obszar intensywnej współpracy międzynarodowej. Większość misji eksploracyjnych badających inne planety i odległy Wszechświat budowana jest w wielonarodowych konsorcjach. Łączność satelitarna i systemy nawigacyjne musza spełniać międzynarodowe standardy. Rozwijane są unijne zdolności obserwacji Ziemi, nawigacji i telekomunikacji satelitarnej. Międzynarodowych uzgodnień wymaga też wykorzystanie coraz gęściejszej orbity wokółziemskiej a nawet powierzchni Księżyca. Do obowiązków POLSA należy aktywny udział w międzynarodowych organizacjach i gremiach zajmujących się tymi tematami.

POLSA – ESA

Polska od 2012 r. jest członkiem ESA, co ta obecność praktycznie oznacza dla POLSA? Kilkunastu przedstawicieli POLSA pełni funkcję stałych delegatów we wszystkich programach obowiązkowych i opcjonalnych ESA, gdzie gremialnie wypracowywane są decyzje dot. m.in. kierunków działań w danym obszarze tematycznym w krótkim i długim horyzoncie czasowym. Głos Polski w ESA wybrzmiewa coraz głośniej, a wysoki poziom przygotowania merytorycznego POLSA jest doceniany – tylko w tym roku Dyrektor Departamentu Strategii i Współpracy Międzynarodowej, dr Aleksandra Bukała, została wiceprzewodnicząca w jednym ze strategicznych podmiotów ESA – Komitecie Przemysłu (IPC – Industrial Policy Committee). Należy się też spodziewać, że dzięki zwiększeniu składki do ESA, rola Polski będzie rosła.

Dzięki dobrej współpracy POLSA-ESA, Polska została wybrana jako gospodarz obchodów 30-lecia jednego z kluczowych programów ESA – GSTP (General Support Technology Programme). Dwudniowa konferencja z udziałem ok. 200 uczestników ESA z całej Europy odbyła się w dniach 26-27 września w Gdańsku.

POLSA – NASA

1 czerwca 2023 r. POLSA gościła Administratora NASA Billa Nelsona. Spotkanie poświęcone było przede wszystkim zacieśnieniu współpracy oraz rozmowach o udziale Polski w kolejnych projektach amerykańskich.

Kilkanaście dni po wizycie szefa NASA w Warszawie, tym razem w Gdańsku, POLSA zorganizowała obrady przedstawicieli 15 z 25 krajów – sygnatariuszy deklaracji Artemis Accords, określającej zasady współpracy międzynarodowej w eksploracji ciał niebieskich, w szczególności w ramach organizowanego przez NASA programu księżycowego Artemis. W trakcie trzydniowego spotkania uczestnicy wypracowali rekomendacje, które zostały zaprezentowane w październiku 2023 r. na spotkaniu szefów (prowadzonym przez NASA, JAXA i POLSA) agencji kosmicznych państw sygnatariuszy Artemis Accords podczas Międzynarodowego Kongresu Astronautycznego (IAC) w Baku.

Przedstawiciele POLSA wzięli także udział w warsztatach Moon to Mars, organizowanych przez NASA i UKSA w londyńskiej Royal Institution, które były dedykowane budowaniu infrastruktury księżycowej.

W mijającym 2023 r. POLSA kontynuowała zapoczątkowaną w listopadzie 2022 r. strategiczne partnerstwo z Jet Propulsion Laboratory, czyli Laboratorium Napędu Odrzutowego – jedno z centrów badawczych NASA. Rola Agencji w tym projekcie polega na dalszej konsolidacji potencjału sektora kosmicznego wokół obszarów potencjalnej przyszłej współpracy firm z JPL. Ostatnie z nich z udziałem podmiotów sektora kosmicznego oraz inżynierem i kierownikiem misji NASA JPL Arturem Chmielewskim, odbyło się 7 grudnia 2023 r.

prof. Grzegorz Wrochna, Prezes Polskiej Agencji Kosmicznej

Spotykając się z okazji Bożego Narodzenia czy Sylwestra zwykle życzymy sobie spełnienia marzeń w nadchodzącym Nowym Roku. Rok 2023 z pewnością nie tylko spełnił marzenia o polskim kosmosie, ale znacznie je przekroczył. Bo czy w 2022 r. mogliśmy marzyć, że Polska będzie koordynować prace nad udziałem innych państw w programie NASA Artemis, planować własną misję księżycową, a przede wszystkich wejdzie do europejskiej czołówki państw inwestujących w technologie kosmiczne i rękami polskiego astronauty będzie prowadzić eksperymenty na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej?

Dzięki kilkukrotnemu zwiększeniu budżetu na projekty w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej Polska awansowała do „pierwszej 7” krajów członkowskich. Nie traktujemy jednak tego wkładu w kategorii wydatku, a inwestycji. Niemal wszystkie pieniądze wpłacone do ESA zgodnie z zasadą podziału geograficznego trafią ponownie do Polski, ale tym razem w formie umów, zleceń i kontraktów z podmiotami sektora kosmicznego. To będzie impuls do jeszcze dynamiczniejszego rozwoju. Jest co najmniej kilka strategicznych korzyści, jakie widzę ze zwiększenia składki do ESA. Z pewnością wzrost kompetencji polskiego sektora kosmicznego i zwiększenie jego konkurencyjności. Dzięki temu będziemy mogli samodzielnie zaspokoić większość potrzeb kraju na technologie kosmiczne i dobrze zarabiać na eksporcie. Otwiera się także możliwość znaczącego udziału Polaków w kluczowych misjach i programach ESA, w tym naukowych i eksploracyjnych. Będziemy mieli również szansę wejścia na wyższy poziom w łańcuchu dostaw – z pozycji podmiotu będącego dostawcą komponentów, staniemy się dostawcą systemów lub podsystemów. Mamy możliwość uzyskania pozycji integratora misji. Jestem głęboko przekonany, że to sukces, który zapoczątkuje kolejne sukcesy.

Jestem ogromnie dumny z polskiego sektora kosmicznego. Naszym inżynierom i naukowcom już udało się zrealizować wiele zaawansowanych technologiczne projektów. Polskie firmy i instytucje naukowe dają istotny wkład do międzynarodowych misji naukowych, budują zaawansowaną aparaturę, wynoszą nawet własne satelity i oferują coraz więcej produktów i usług wykorzystujących dane satelitarne. Są na fali wznoszącej, ale to dopiero początek. O dojrzałości naszego rynku niech świadczy także fakt, jak dużym zainteresowaniem spotkał się konkurs na realizację eksperymentów na ISS. Zgłoszono aż 66 koncepcji eksperymentów, a przecież to jest bardzo młody sektor, który zaczął się kształtować wraz z wejściem Polski do ESA, czyli zaledwie 12 lat temu. A jeśli jeszcze do tego dodamy fakt, że krajowe eksperymenty na ISS wykona Polak, który poleci w kosmos już za kilkanaście miesięcy, to chyba wszyscy możemy czuć dumę.